Oplegnotitie open standaarden, lijsten 10 december

Vergadering: Forum Standaardisatie woensdag 10 december 2025

Agendapunt: 3

Documentnummer: 3

Aan: Forum Standaardisatie

Van: Stuurgroep Open Standaarden

Datum: 28 november 2025

Versie: 1.0

Bijlagen: 3B. Forumadvies MDTO
3C. Forumadvies TOOI
3D. Aangemelde standaarden eerste halfjaar 2026
3E. Evaluatie GWSW
3F. Notitie niet meer verplichten wettelijke standaarden

Rechten: CC0 publieke domeinverklaring

Ter besluitvorming

A. MDTO verplichten ('Pas toe of leg uit') aan de overheid, voor eenduidig vastleggen en uitwisselen van metagegevens voor duurzame toegankelijkheid van overheidsinformatie (Forumadvies)

[Bijlage 3B: Forumadvies MDTO]

Inleiding

Zonder duurzaam toegankelijke overheidsinformatie is het onmogelijk om besluiten van de overheid te reconstrueren, lessen te trekken uit het verleden of burgers inzicht te geven in de onderbouwing van overheidsbeleid. Overheidsinformatie dient daarom duurzaam toegankelijk te zijn, zodat deze informatie vindbaar, beschikbaar, leesbaar, interpreteerbaar en betrouwbaar is – nu en in de toekomst. Het toepassen van de standaard MDTO van het Nationaal Archief draagt hieraan bij.

Vraag aan Forum Standaardisatie om in te stemmen met het volgende advies aan het OBDO:

• MDTO te verplichten aan de overheid ('Pas toe of leg uit') voor het eenduidig vastleggen en uitwisselen van metagegevens om de duurzame toegankelijkheid van overheidsinformatie mogelijk te maken.

Belang van de standaard: betere gegevensuitwisseling

Het toepassen van MDTO zorgt voor een eenduidige vastlegging en uitwisseling van metagegevens, zodat er bij het vastleggen geen waardevolle metagegevens worden vergeten en bij het uitwisselen geen foutgevoelige en bewerkelijke vertalingen nodig zijn. Daarmee draagt MDTO bij aan de duurzame toegankelijkheid van overheidsinformatie, verbetert het de kwaliteit van metagegevens en verlaagt het de kosten voor uitwisseling, conform de drie publieke waarden uit de waardedriehoek van het Raamwerk Duurzaam Toegankelijke Overheidsinformatie (DUTO-raamwerk). Bovendien helpt MDTO overheidsorganisaties te voldoen aan de huidige en aankomende, nieuwe Archiefregeling, doordat het een gestructureerd instrument biedt om de verplichte metagegevens bij blijvend te bewaren informatieobjecten vast te leggen.

Over de standaard

MDTO is een standaard voor het eenduidig vastleggen en uitwisselen van metagegevens tussen organisaties om de duurzame toegankelijkheid van overheidsinformatie mogelijk te maken. MDTO gaat over een specifieke set van metadata voor overheidsinformatie, die vaak (hoewel niet altijd) al beschreven is met bestaande informatie- en gegevensmodellen, die voldoen aan bestaande standaarden voor informatie- en gegevensmodellering. MDTO voegt hier een specifieke set van metadata aan toe, ten behoeve van duurzame toegankelijkheid. MDTO is hiermee nadrukkelijk niet bedoeld als vervanger voor de andere metagegevensstandaarden.

B. URI's uit TOOI-registers in TOOI-Registers 1.0.3 verplichten ('Pas toe of leg uit') aan de overheid, voor betrouwbare, wendbare, transparante en herleidbare informatie van de overheid (Forumadvies)

[Bijlage 3C: Forumadvies TOOI]

Inleiding

Veel entiteiten en concepten binnen de overheid hebben geen gestandaardiseerde, machineleesbare identificatie en definitie, die over de grenzen van systemen en beleidsdomeinen bruikbaar zijn. Het kennismodel TOOI van KOOP biedt met de TOOI-registers een persistente identificatie aan voor overheidsorganisaties. Het geeft een beschrijving van de formele en naamgevingsgeschiedenis in een formaat dat door software kan worden gebruikt en dat uitwisseling tussen verschillende soorten software mogelijk maakt. Dit komt ten goede aan de kwaliteit van de informatievoorziening van de overheid en helpt bij het nemen van juiste besluiten, het goed uitvoeren van beleid, in de communicatie naar burgers, bedrijven en professionals en het kunnen controleren van de overheid.

Vraag aan Forum Standaardisatie om in te stemmen met het volgende advies aan het OBDO:

• URI's uit de (acht) TOOI-registers die worden genoemd in TOOI-Registers 1.0.3 te verplichten ('Pas toe of leg uit') aan de overheid voor betrouwbare, wendbare, transparante en herleidbare informatie van de overheid

Belang van de standaard: betere gegevensuitwisseling

De TOOI-registers zijn officiële, betrouwbare lijsten met authentieke, officiële gegevens over overheidsorganisaties, die helpen om informatie binnen de overheid eenduidig en herbruikbaar te maken. De registers zijn zo opgebouwd dat ze meegroeien met nieuwe ontwikkelingen, zoals het toevoegen van nieuwe soorten overheidsorganisaties.

Door de TOOI-registers te gebruiken hoeven overheidsorganisaties niet zelf lijsten bij te houden, maar kunnen ze gebruikmaken van dezelfde, betrouwbare bron. Dit bespaart tijd en voorkomt fouten en tegenstrijdigheden in gegevens.

Over de standaard

De standaard Thesauri en Ontologieën voor Overheidsinformatie (TOOI) zelf is een kennismodel dat dient om overheidsinformatie op een uniforme en machineleesbare manier te beschrijven. Het TOOI-kennismodel bestaat uit verschillende onderdelen, die modules worden genoemd. Elke module is een separate eenheid die apart wordt beheerd, onderhouden en gepubliceerd.

Het Forum Standaardisatie heeft de standaard TOOI als geheel gewogen en ziet een duidelijke behoefte aan uniforme identifiers (URI's) voor overheidsorganisaties en -informatie, waarin een module van TOOI kan voorzien. Forum Standaardisatie adviseert daarom om alleen de URI's uit de (acht) TOOI-registers die genoemd worden in TOOI-Registers 1.0.3 verplicht te stellen. Deze zijn volwassen en direct toepasbaar voor persistente identificatie. De andere onderdelen van TOOI vallen daarmee buiten de verplichting aan de overheid ('Pas toe of leg uit').

C. Aangemelde standaarden eerste halfjaar 2026

[Bijlage D.: Aangemelde standaarden eerste halfjaar 2026]

Het Forum Standaardisatie toetst per kalenderjaar maximaal drie standaarden in het voorjaar en drie standaarden in het najaar. Tot en met vrijdag 7 november 2025 konden organisaties standaarden aanmelden voor toetsing in het voorjaar 2026 voor opname op, wijziging op of verwijdering van de lijsten van Forum Standaardisatie. In totaal zijn vier aanmeldingen binnengekomen voor (op chronologische volgorde van aanmelding): NVN-CEN TS 18026, NEN-ISO27001nl + NEN-ISO270002nl, Publiccode.yml en IMBOR 2025. Selectie wordt voor nu gemaakt op basis van het criterium 'In procedure nemen op basis van chronologische volgorde van aanmelding'.

Vraag aan Forum Standaardisatie om in te stemmen met:

• het in behandeling nemen van de aanmeldingen NVN-CEN TS 18026, NEN-ISO27001nl + NEN-ISO270002nl en Publiccode.yml voor een intakeprocedure voor het voorjaar van 2026.

D. Evaluatie GWSW

[Bijlage 3E: Evaluatie GWSW]

Inleiding

Gegevenswoordenboek Stedelijk Water (GWSW) – sinds 23 maart 2020 verplicht ('Pas toe of leg uit') voor de overheid – is een woordenboek over systemen en processen op het gebied van stedelijk (afval)waterbeheer, zoals stedelijk wateren en riolering. Door scherp afgesproken termen en begrippen te gebruiken, kan informatie makkelijk en foutloos tussen gemeenten, waterschappen en bedrijven worden uitgewisseld. En dat is belangrijk om in controle te zijn. Dankzij GWSW kunnen kwalitatieve beslissingen genomen worden over waterbeheer in steden.

De evaluatie van GWSW in 2025 is een aanvulling op de evaluatie van het domein Schoon en water en bodem uit 2022, toen GWSW nog niet vier jaar of langer de status 'Pas toe of leg uit' kende. Tevens is de evaluatie in lijn met de toenemende focus op ontwikkelingen in het water- en bodembeheer (klimaatverandering en -adaptatie, energietransitie en de bouwopgave).

Vraag aan Forum Standaardisatie om in te stemmen met:

• Het vaststellen van de evaluatie GWSW
• Het advies aan Forum Standaardisatie om bredere deelname aan het programma DOOR te stimuleren, met actieve betrokkenheid van landelijke overheden, uitvoeringsorganisaties en financiers, aanvullend op de reeds deelnemende provincies en gemeenten.

Samenvatting

De evaluatie heeft getoetst in hoeverre de standaard nog voldoet aan de vier inhoudelijke criteria voor de toetsingsprocedure: 1) de toegevoegde waarde, 2) de openheid van het standaardisatieproces, 3) het draagvlak en de ervaringen met de standaard en 4) de opname van de standaard bevordert de adoptie. Geen van deze punten staat ter discussie. Echter er zijn wel enkele uitdagingen met betrekking tot de complexiteit van de standaard, beperkte softwarepakketten en het ontbreken van centrale coördinatie bij gemeenten. De invulling van het beheer kent ook enkele kleine aandachtspunten voor verbetering.

Aanvullend is de opvolging van de adoptieadviezen getoetst en zijn relevante lopende ontwikkelingen en hun impact opgetekend. Bijzonder aandachtspunt in de evaluatie is het verkennen van de samenhang met aanverwante en gerelateerde standaarden zoals het Informatiemodel Beheer Openbare Ruimte (IMBOR) van het Kennisplatform CROW.

Achtergrond

Het Forum Standaardisatie evalueert jaarlijks een of meerdere standaarden op de 'Pas toe of leg uit'-lijst om de kwaliteit van de informatie op de lijst te waarborgen. Het onderzoek richt zich met name op de huidige relevantie van de standaard, het functioneel toepassingsgebied, het beheer en de stand van zaken rond de adoptie van de standaard.

E. Niet meer verplichten wettelijke standaarden

[Bijlage 3F: Notitie niet meer verplichten wettelijke standaarden]

Verplichtingskaders van standaarden van de 'Pas toe of leg uit'-lijst van Forum Standaardisatie kunnen zich in de loop van de tijd ontwikkelen, waaronder naar een wettelijke verplichting. Als een 'Pas toe of leg uit'-standaard wettelijk wordt verplicht, kan de 'Pas toe of leg uit'-lijst van het Forum niet meer het geschikte instrument zijn om de adoptie van de wettelijke verplichte standaard te bevorderen. Een procedure voor verwijderen van deze standaarden is dan nodig.

Vraag aan Forum Standaardisatie om in te stemmen met het:

1. procedurevoorstel voor het niet meer verplichten volgens het 'Pas toe of leg uit'-regime van Forum Standaardisatie van inmiddels wettelijk verplichte standaarden waarvan het functioneel toepassingsgebied en/of het organisatorisch werkingsgebied groter is dan of gelijk is aan die van het Forum Standaardisatie;
2. implementeren van het procedurevoorstel door het Bureau Forum Standaardisatie. Dit betreft: implementeren in de werkprocessen van Bureau Forum Standaardisatie, afstemmen met de relevante overleggremia voor bestuurlijke besluitvorming (in casu OBDO) en bijwerken van relevante documentatie rond de toetsingsprocedure.

1. Aanleiding voor procedurevoorstel

Verplichtingskaders van standaarden van de 'Pas toe of leg uit'-lijst van Forum Standaardisatie kunnen zich in de loop van de tijd ontwikkelen, waaronder naar een wettelijke verplichting.

Een uniforme procedure voor niet meer verplichten ('Pas toe of leg uit') van een wettelijke standaard is nodig. Met het niet meer verplichten van een standaard volgens 'Pas toe of leg uit'-regime na een inmiddels een wettelijke verplichting van die standaard en na het niet meer voldoen aan de eigen Basiscriteria, begeeft Forum Standaardisatie zich op onontgonnen terrein over de te volgen procedure.

Het Bureau Forum Standaardisatie (BFS) heeft daarom een procedurevoorstel gedaan voor het verwijderen van deze standaarden. Dit procedurevoorstel zorgt voor één uniforme procedure en voorkomt maatwerk-procedure per standaard.

Het voorstel gaat uit van een sterk verkorte procedure ten opzichte van gangbare (verwijderings)toetsingsprocedures voor niet meer verplichten van standaarden. Niet meer verplichten van een inmiddels wettelijk verplichte standaard lijkt min of meer zo evident dat de uitkomst van de procedure in feite al van tevoren vaststaat. Een kortere procedure bevordert bovendien de actualiteit van de lijst open standaarden en past in de lijn van de verkorte toetsingsprocedure bij versiewijzigingen (incl. achterliggend onderzoeksrapport).

Buiten scope van dit voorstel valt het vraagstuk over de wenselijkheid om te blijven communiceren via communicatie-uitingen van Forum Standaardisatie over standaarden die zijn verwijderd van de 'Pas toe of leg uit'-lijst na wettelijke verplichting.

2. Consequenties verkorte procedure

De voorgestelde procedure voor niet meer verplichten van wettelijke standaarden heeft consequenties.

a. Lijst open standaarden

De verkorte procedure treedt in werking bij elke nieuwe constatering van wijziging in de verplichtingkaders van een standaard (naar wettelijke verplichting). Het verkorten van de toetsingsprocedure betekent dus niet dat alle standaarden op de lijst open standaarden een hertoetsing ondergaan.

b. Aanpassing in de besluitvormingslijn

De verkorte procedure voor niet meer verplichten van wettelijke standaarden van standaarden betekent een verschuiving in de besluitvormingslijn. Het Forum Standaardisatie dient dus het mandaat te krijgen van het OBDO om in het geval van niet meer verplichten wettelijke standaarden de besluitvorming op zich te nemen.