Nederland en standaardisatie: kansen benutten

Op Europees niveau groeit de aandacht voor de noodzaak van een standaardisatiestrategie en de governance van standaardisatie-organisaties, getuige ook het recent opgerichte High Level Forum on European Standardisation en de publicatie van ‘An EU Strategy on Standardisation’ door de Europese Commissie in 2022.

Gezien het groeiende belang van standaardisatie in waardengedreven digitalisering en digitale autonomie, wil Forum Standaardisatie inzicht verkrijgen in de participatie van Nederlandse publieke- en private organisaties in Europese standaardisatie-organisaties. De achterliggende vraag is: heeft Nederland voldoende vertegenwoordiging in standaardisatie-organisaties en -activiteiten van strategisch belang? Kan de overheid hierin een stimulerende rol spelen?

Nota bene: ‘Standaardisatie’ verwijst naar het proces van het ontwikkelen en implementeren van standaarden. Dit kan 1) een formeel ontwikkelproces zijn (zoals bij NEN en ICE), 2) een informeel ontwikkelproces zijn bij industrieconsortia (zoals bij OASIS en W3C) en 3) een intern proces zijn binnen een organisatie. In het Nederlandse taalgebied wordt vaak de term ‘normalisatie’ gebruikt in de context van formele standaarden. In dit document wordt de alomvattende term ‘standaardisatie’ gebruikt.

De strategische waarde van standaardisatie is de laatste jaren sterk toegenomen. Standaardisatie is van belang voor:

• Waardengedreven digitalisering: de EU streeft naar digitalisering die niet alleen economisch van belang is, maar ook ethisch en maatschappelijk verantwoord. Denk hierbij aan standaarden voor kunstmatige intelligentie die discriminatie tegengaan of richtlijnen voor cybersecurity die privacy en gegevensbescherming garanderen.

• Digitale autonomie: de EU wil minder afhankelijk zijn van technologieën, standaarden en de leveranciers daarvan uit landen buiten de EU, zoals de Verenigde Staten en China. Door zelf geharmoniseerde standaarden te ontwikkelen die zijn gekoppeld aan EU-wetgeving, worden betere mogelijkheden geboden aan de EU om een eigen koers te varen en ervoor te zorgen dat Europese bedrijven concurrerend blijven. Daarnaast promoot de Europese Commissie EC-standaarden bij de drie internationale standaardisatie-organisaties ISO, IEC en ITU (bron: geïnterviewde EC-deelnemer).

• Complexiteit en concurrentie: op internationaal vlak groeit naast het aantal en de typen organisaties dat zich met standaardisatie bezighoudt, ook de complexiteit van de onderwerpen waarvoor standaarden worden ontwikkeld. Voor zowel de Nederlandse overheid als voor het Nederlandse bedrijfsleven is het daarom belangrijk om gericht te investeren in deelname aan díe standaardisatie-organisaties waar strategische belangen op het spel staan, zoals de handelspositie, het concurrentievermogen en de digitale strategische autonomie. Deze belangen zijn eveneens relevant voor het mkb, dat meer moeite zal hebben dan grote bedrijven om te investeren in deelname aan standaardisatieprocessen.

Het onderzoek betreft zowel een kwalitatief als een kwantitatief deel. Voor het kwalitatieve deel zijn in totaal 34 organisaties geïnterviewd. De keuze voor deze organisaties is primair gebaseerd op het belang voor Nederland (voor zowel de overheid en het bedrijfsleven) van de desbetreffende ICT-standaard die wordt ontwikkeld. Verder is er gezocht naar een goede balans tussen 1) de verschillende Standards Development Organisations (SDO’s), 2) de grootte en het type van de organisatie en 3) het bedrijfsleven versus (semi-)overheid. Op verzoek van Bureau Forum Standaardisatie zijn gedurende dit onderzoek ook vier organisaties gelieerd aan de Europese Commissie (EC) in de scope van het onderzoek opgenomen (ENISA, 2x DG Connect, DG Just) en Global Standards One (GS1) als een van de SDO’s.
GS1 is niet meegenomen in de kwantitatieve analyse.

Het aantal geïnterviewden per sector in de scope van het kwalitatieve onderzoek is als volgt:

Het onderzoek beperkt zich tot het bepalen van waar en hoe Nederland is vertegenwoordigd in Europese en internationale standaardisatie-organisaties en activiteiten. Het onderzoek is niet gericht op individuele ICT-standaarden of technologieën, maar op het niveau van organisaties, commissies of werkgroepen.

In dit rapport is een advies opgenomen over wat de overheid kan doen om Nederlandse participatie in strategische Europese en internationale standaardisatieonderwerpen te stimuleren. Er wordt geen oordeel gegeven over de vraag of Nederland ‘voldoende’ vertegenwoordigd is.

Voor de kwantitatieve analyse van de participatie van Nederlandse organisaties in internationale normalisatieprocessen zijn gegevens verzameld over 2019 tot en met 2024, van de websites en portalen van de SDO’s en is een dataset beschikbaar gesteld door het Forum Standaardisatie. Er zijn drie representatievormen voor Nederlandse vertegenwoordiging:

1. Landelijke afvaardiging: Afgevaardigden van Nederlandse belanghebbenden worden samen via NEN vertegenwoordigd.

2. Individuele vertegenwoordiging: Nederlandse personen sluiten zich op persoonlijke titel aan bij SDO’s, mogelijk wel namens een organisatie.

3. Organisatievertegenwoordiging: Een Nederlandse belanghebbende is lid en vaardigt personen af.

De beschikbaarheid van gegevens varieerde per SDO. Voor een overzicht hiervan, zie bijlage A. SDO’s in scope van het onderzoek tabel 13.
Om de participatie van alle SDO’s te kunnen vergelijken is een uniform datamodel opgesteld.

Het Nederlands belang is gekoppeld aan de betreffende organisatie namens welke een persoon participeert. Hiervoor is een ledenlijst van NEN gebruikt, uitgebreid met namen van Nederlandse bedrijven die in de dataset voorkomen. Er zijn twee modellen mogelijk om Nederlandse belanghebbenden te identificeren:

1. De organisatie is geregistreerd bij de SDO als organisatie uit Nederland.
   In dat geval wordt de organisatie opgenomen in de organisatielijsten, zodat participatie aan andere SDO’s hiermee verrijkt kan worden.

2. De organisatie moet op naam gematcht en gekoppeld worden aan een organisatie uit de organisatielijsten. Wanneer er een match is, kan geconcludeerd worden dat er sprake is van vertegenwoordiging door een Nederlandse belanghebbende.

De tweede route introduceert een complexiteit wanneer sprake is van multinationals, die relatief vaak als Nederlandse belanghebbende worden aangemerkt omdat zij lid zijn van NEN en dus ook via hun Nederlandse belang participeren. Hierbij is het voor ons vaak niet mogelijk om het onderscheid te zien tussen een Nederlandse tak of een tak uit een ander land. Bij de bespreking van de resultaten wordt hier dieper op ingegaan.

Voor dit deel van het onderzoek zijn connecties gelegd met 34 organisaties via NEN, leden van Forum Standaardisatie en het eigen netwerk van ICTU. Bij de start van de interviews is toestemming gevraagd aan de deelnemers om de gesprekken op te nemen met het oog op het vervaardigen van transcripties. Alle geïnterviewden stemden hiermee in. Met de geïnterviewden is afgesproken dat ze anoniem blijven. Van de geïnterviewden zijn er vier Engelstalig waaronder twee van de EC. De overige personen zijn Nederlandstalig.

De interviews, duurden gemiddeld 60 minuten en hebben tussen mei en december 2024 plaatsgevonden. Ze zijn online afgenomen en automatisch getranscribeerd. Vervolgens zijn de gesprekssamenvattingen geautomatiseerd gegenereerd en hebben de onderzoekers handmatig per samenvatting tekstdelen gecategoriseerd op basis van de onderwerpen die gerelateerd zijn aan onderzoeksvragen 2 en 3.

Tabel 1 toont het overzicht van het aantal geïnterviewde personen per SDO deelname. De SDO waaraan de geïnterviewde het meest bijdraagt, is opgenomen.

Kolom "Overig": stichting, coöperatie met publieke taken, brancheorganisatie

Rij "Geen": geen actieve / passieve rol in een SDO. Geïnterviewden hebben een coördinerende rol of beleidsmatige rol.

Voor de doeleinden van dit onderzoek wordt participatie beschouwd als deelname aan het vormgeven van internationale standaarden. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen drie verschillende eigenschappen van participatie**: 1) representatievorm, 2) participatieobject en 3) participatiemethode**.

De verzamelde gegevens voor het kwantitatief in kaart brengen van participatie zijn over de verschillende SDO’s gestandaardiseerd samengevoegd in de volgende algemene vorm per participatie:

• Persoon X

• Optioneel: Namens organisatie Y

• Is lid van/vervult formele rol/ neemt deel aan overleg/dient contributie in/stemt

• Bij werkgroep/commissie Z

• Optioneel: Als [rol]

• Optioneel: Op datum [dd-mm-jjjj]

Nederlandse belanghebbenden zijn geïdentificeerd aan de hand van een aantal strategieën, in de meeste gevallen op basis van de organisatienaam. De aantallen participaties die hier vermeld zijn, moeten daarom gezien worden als minimale aantallen. Mogelijk zijn er meer, niet alle gegevens kunnen worden achterhaald.

Wanneer wordt gesproken van Nederlandse belanghebbenden, kan dat verschillende typen organisaties betreffen:

1. Nederlandse organisaties (ingeschreven bij de Kamer van Koophandel) zonder (noemenswaardige) internationale vestigingen, zoals bijvoorbeeld TNO.

2. Nederlandse organisaties (hoofdkantoor in Nederland) met internationale vestigingen, bijvoorbeeld Philips (hoofdkantoor in Amsterdam).

3. Nederlandse vestigingen van buitenlandse organisaties (hoofdkantoor niet in Nederland), bijvoorbeeld Ericsson (vestiging in Rijen, hoofdkantoor in Zweden).

4. Nederlandse ‘brievenbusholdings’ van buitenlandse organisaties (formeel gevestigd in Nederland, maar alleen om administratieve/fiscale reden, het merendeel van de activiteiten vindt in het buitenland plaats). Een voorbeeld hiervan is (het voormalige) Alcatel. (Deze categorie is in overleg door de opdrachtgever buiten de afbakening van het onderzoek geplaatst).

5. Nederlandse overheidsorganisaties/overheidsonderdelen. Hierbij onderscheiden we:

   1. Formele vertegenwoordigers van de Nederlandse overheid (in deze dataset slechts EZ, bij andere SDO’s kunnen dit andere organisaties zijn) en

   2. Organisatieonderdelen van de Nederlandse overheid, waaronder van de Rijksoverheid, provincies, gemeenten, waterschappen, ZBO’s en overheidsstichtingen, zoals Geonovum.

6. Nederlanders (personen met Nederlandse nationaliteit) die op persoonlijke titel deelnemen in standaardisatie-organisaties, bijvoorbeeld individuele deelnemers aan IETF.

Voor de aanwijzing van Nederlandse belanghebbenden zijn soortgelijke criteria gehanteerd die NEN gebruikt voor lidmaatschap: indien er sprake is van een Nederlands economisch belang, kan een organisatie die niet primair in Nederland gevestigd is wel deelnemen aan standaardisatie. Zo wordt een brievenbusfirma uitgesloten, maar kan een organisatie met financiële activiteiten in Nederland wel degelijk vanuit Nederlands belang participeren. Participatie wordt gekoppeld aan de organisatie, niet de persoon. Er hoeft dus niet noodzakelijk een deelnemer vanuit Nederland afgevaardigd te worden, zolang de organisatie binnen de categorieën Nederlandse belanghebbenden valt.

De totale Nederlandse participatie per organisatietype wordt getoond in tabel 3 voor de SDO’s waarbij dat herleidbaar is. Nederlandse participatie is geoperationaliseerd als participatie namens een Nederlands belang. IEC en ISO hebben nationale vertegenwoordiging geregistreerd, hier is de organisatie niet herleidbaar. Omdat hier geen organisatietypes kunnen worden geduid, zijn deze niet weergegeven in onderstaande cijfers.

Tabel 3 Het aantal Nederlandse participaties per organisatietype over de periode 2019-2024.

Toelichting: Van het totaal ontbreken IEC en ISO omdat daar geen koppeling met een organisatie gemaakt kan worden. De n staat voor het aantal geïdentificeerde unieke organisaties in de categorie.

Verreweg de grootste groep deelnames wordt gevormd door Nederlandse vestigingen van buitenlandse organisaties. Hierbij moet in veel gevallen een kanttekening worden geplaatst: de Nederlandse belanghebbenden zijn geïdentificeerd op basis van naam, met als referentiemateriaal de lijst van NEN-leden en andere indicatoren dat zij mogelijk Nederlands zijn. In enkele gevallen bleek het goed mogelijk om Nederlandse vertegenwoordiging aan te wijzen, omdat de organisaties ook als zodanig geregistreerd zijn bij de SDO, zoals bij ETSI. In andere gevallen werkt herleiding op naam, waar bijvoorbeeld een vertegenwoordiger van een groot Amerikaans softwarebedrijf met vestigingen in Nederland wordt aangemerkt als Nederlandse belanghebbende. Het gevolg hiervan is dat de multinational, wanneer distinctie tussen de Nederlandse tak en andere takken niet te maken is, telt als Nederlandse belanghebbende. Dit geldt andersom ook voor Nederlandse organisaties met buitenlandse vestigingen.

Binnen de afbakening van dit onderzoek wordt de formele vertegenwoordiging van de Nederlandse overheid waargenomen door het ministerie van Economische Zaken, in de rol van verantwoordelijke voor Nederlandse participaties. Het komt voor dat specifieke Nederlandse overheidsorganisaties participeren in het opstellen van standaarden op onderwerpen, zoals bijvoorbeeld Rijkswaterstaat op asset management.

Nederlandse participatie door de tijd is meetbaar qua aanwezigheid bij vergaderingen en qua inbreng van technische contributies bij 3GPP, ETSI, IETF, IEC en ISO. Voor ITU zijn gegevens van technische contributies voor een deel van de werkgroepen beschikbaar, maar geen van die technische contributies is gedaan door een organisatie die ais aangemerkt als Nederlandse belanghebbende. Wel zijn er Nederlandse belanghebbenden lid die niet terugkomen in de onderzoeksgegevens, vermoedelijk omdat het verzamelen van data binnen ITU niet volledig kon worden uitgevoerd.

Formele rollen zijn bijvoorbeeld een voorzitterschap, een penvoerder (editor) of een reviewer in een standaardisatiewerkgroep. Interviewrespondenten met een formele rol geven aan dat ze daarmee aanzienlijke invloed hebben op de ontwikkeling van standaarden. Het succes van een standaardisatietraject wordt in grote mate bepaald door het leiderschap en de onpartijdigheid van deze persoon. Daarnaast geven respondenten aan dat de penvoerder een grote rol speelt, omdat deze de documenten formuleert die uiteindelijk de basis vormen voor de standaard. Hiervoor is diepgaande inhoudelijke kennis vereist. De kwantitatieve analyse kijkt naar de Nederlandse invulling van formele rollen bij de verschillende SDO’s, op basis van gegevens over de organisaties namens wie de vertegenwoordiger deelneemt.

4.4.2 Formele rollen IEC

Voor IEC kunnen de formele rollen niet onderscheiden worden van het totaal of per organisatietype. Daarnaast zijn alleen gegevens van Nederlandse participaties beschikbaar, waardoor niet dezelfde vergelijking gemaakt kan worden als bij de andere SDO’s. Wel is het mogelijk om dit over tijd te laten zien, omdat de rol in de beschikbare data gekoppeld is aan aanwezigheid bij een vergadering. Tabel 9 laat het aantal vervulde, formele participaties per rol zien. De voorzittersrollen (convenor en chair) hebben de grootste aantallen, samen ruim twee derde van het totaal.

Tabel 9 Aantal Nederlandse formele participaties per rol

Rol	Aantal NL
Voorzitter werkgroep (Convenor)	65
Voorzitter (Chair)	65
Vicevoorzitter	30
Secretaris	23
Projectleider	6
President	3
Totaal	192

Figuur 1 laat het aantal vervulde formele rollen over tijd zien voor IEC. Er is sprake van een daling van 2019 tot 2020, gevolgd door een gestage stijging. Dit patroon is in lijn met het totale aantal participaties van Nederlandse belanghebbenden bij IEC.

Figuur 1. Aantal door Nederlandse vertegenwoordigers vervulde formele rollen in IEC over tijd

Op basis van de analyses van gegevens over deelname aan standaardisatietrajecten bij de verschillende SDO’s schetsen wij de volgende observaties:

• De Nederlandse participatie neemt in absolute zin toe (gelet op zowel het aantal participaties als op het aantal verschillende participerende organisaties).

• Daarnaast lijkt er relatief gezien sprake te zijn van een lichte afname vanwege de toename van de mondiale participatie in zijn geheel.

• Nederland is sterk vertegenwoordigd op een aantal onderwerpen van groot (economisch) belang. Dat zijn AI, telecom, asset management, digitale beveiliging en betaaldiensten.

• Op andere onderwerpen is veel minder participatie in vergelijking met andere landen. Het ontbreken van kennis binnen de overheid op deze onderwerpen (zoals energietechniek en quantumtechnologie) wordt door geïnterviewden genoemd als mogelijke reden.

• De invloed van de Nederlandse organisaties op standaardisatie is niet vast te stellen op basis van enkel het aantal participaties. Omdat invloed niet gaat over aantal, maar over wijze van deelname (het daadwerkelijk meeschrijven aan een norm en aanwezigheid, met name op belangrijke momenten). De kwalitatieve analyse in hoofdstuk 6 gaat verder in op de duiding en interpretatie van de Nederlandse invloed.

Uit de interviews komt naar voren dat er sprake is van een voorzichtige daling in de deelname aan standaardisatie-activiteiten door Nederlandse organisaties. De oorzaak hiervan is dat meerwaarde van deelname aan standaardisatie niet altijd kwantitatief kan worden onderbouwd en de business case daardoor niet altijd voor de hand ligt. Het kan meerdere jaren duren voordat de opbrengsten van investeringen zichtbaar zijn en de directe zichtbaarheid van de voordelen is beperkt. Hierdoor ontstaat een gebrek aan betrokkenheid van senior managers en bestuurders, waardoor investeringen in standaardisatie onder druk komen te staan. Dit geldt ook voor grote bedrijven en multinationals.
Standaardisatie wordt door enkele organisaties in het mkb (adviesbureau/consulting, energietechniek, e-commerce dienstverlening,) in toenemende mate erkend als strategisch instrument. Voor hen wordt prioritering op het inzetten van specifieke technologieën steeds belangrijker. Met name voor onderwerpen die voor de organisatie essentieel zijn. Het efficiënt bijhouden en monitoren van relevante ontwikkelingen wordt hierbij belangrijker. Een geïnterviewde uit het mkb geeft verder duiding: “Batterijen, laadpalen, alles wat op het net wordt uitgesloten, zonnepanelen, windturbines. Het is een buitengewoon belangrijk onderwerp als je [standaarden] niet goed voor elkaar hebt als land...waar willen we straks staan met een systeem dat werkt?”

1. Strategische voordelen en vroegtijdige inzichten blijken drijfveren voor betrokkenheid te zijn.
   Actieve deelname levert organisaties strategische voordelen op zoals het beïnvloeden van internationale standaarden, het vergroten van het marktaandeel, het verbeteren van interoperabiliteit en het waarborgen van (product)veiligheid. Bij passieve deelname krijgen organisaties vroegtijdig inzicht in nieuwe ontwikkelingen, waardoor zij snel kunnen anticiperen.  Tenslotte draagt deelname vaak bij aan een collectief of sectoraal belang. 
   Ook speelt persoonlijke motivatie van medewerkers een rol vanwege de mogelijkheden voor professionele groei, intrinsieke motivatie en netwerkuitbreiding.

2. Gebrek aan kennis, tijd, middelen en capaciteit, waardoor de prioritering van standaardisatie onvoldoende aandacht krijgt en betrokkenheid hieronder lijdt.
   Dit betreft zeker de helft van de organisaties uit de private sector die zijn geïnterviewd en heeft als belangrijkste oorzaak dat participatie kostbaar is, met name vanwege de tijdsinvestering. Bedrijven focussen op korte-termijn voordelen en zien participatie in standaardisatie vooral als kostenpost in plaats van als investering. Veel organisaties hebben niet de kennis, tijd, middelen en capaciteit om actief deel te nemen. Bij het management en de bestuurders lijkt onvoldoende bekendheid met het onderwerp de betrokkenheid te beperken. Daarnaast zijn standaardisatieprocessen van lange duur en complex, wat deelname verder bemoeilijkt. Daardoor worden de opbrengsten en voordelen pas op lange termijn zichtbaar. Dit alles leidt ertoe dat standaardisatie onvoldoende prioriteit krijgt.

3. In de toekomst verwachten Nederlandse organisaties geen uitbreiding van hun activiteiten. Strategische onderwerpen voor de toekomst die zijn genoemd zijn: AI, digital wallets, cyber, data interoperabiliteit en op operationele onderwerpen zoals procurement en invoicing.

Vanuit de EU-Verordening 1025/2012 moet iedere EU lidstaat een normalisatie-instituut aanwijzen. Het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN) is door de Nederlandse Staat aangewezen als partij die naast het ontwikkelen van nationale normen, ook het faciliteren van de Nederlandse inbreng in Europees (CEN en CENELEC) en internationaal verband (ISO en IEC) als taak heeft. Het ministerie van EZ is systeemverantwoordelijk voor het nationale beleid rondom normalisatie. Wettelijke taken uit EU-verordening 1025/2012 zijn beperkt tot het stelsel van Europese Normalisatie. Het ministerie geeft opvolging aan de Europese normalisatiestrategie om normen in te zetten voor economische groei, innovatie en duurzaamheid.

Door de aanwijzing vanuit EZ van NEN als het nationale normalisatie-instituut betekent dat Nederlandse belanghebbende partijen met NEN de toegang tot Europese en mondiale normalisatie hebben. NEN is een private, onafhankelijke stichting zonder winstoogmerk en faciliteert het normalisatieproces waarin belanghebbenden zoals bedrijven, overheden en kennisinstellingen bijdragen aan nationale, Europese en mondiale normen. Als lid van CEN, CENELEC, ETSI, ISO, en IEC zorgt NEN voor de vertegenwoordiging van het Nederlands belang. De rol van NEN als nationale normalisatieorganisatie ten aanzien ETSI is beperkt tot het uitvoeren van de publieke consultatie van door ETSI ontwikkelde Europese normen (EN) in Nederland en het inbrengen van het nationale standpunt in het ETSI normalisatieproces.

Andere SDO’s, zoals IETF en W3C, hebben geen formele rol in het licht van de Europese Verordening 1025 en zijn daarmee geen aangewezen Europese Normalisatie instellingen. Daarmee heeft NEN geen rol in het proces van deze organisaties. Nederlandse belanghebbenden nemen rechtstreeks deel aan de standaardisatieprocessen en werkgroepen van deze SDO’s.

In de interviews is gevraagd naar de ervaringen en beelden van de geïnterviewden over de wenselijke strategische aanpak van de Rijksoverheid en wat ervoor nodig is om de doelen op een effectieve en efficiënte manier te behalen.

Om de Nederlandse deelname aan belangrijke Europese en internationale standaardisatieprocessen te vergroten of beter af te stemmen, kan de overheid in de volgende behoeften voorzien:

1. Een duidelijke standaardisatie strategie uitdragen, die koers en kaders biedt. Het overheidsbeleid over standaardisatie communiceren naar relevante organisaties en aan de Europese Commissie. Proactieve deelname van Nederland aan standaardisatie is noodzakelijk om kansen van nieuwe technologieën te benutten en te kunnen anticiperen op de bijbehorende risico's.

2. Structurele vertegenwoordiging handhaven en zelfs intensiveren in de diverse Europese en internationale SDO’s.

3. Financiële ondersteuning met subsidies, belastingvoordelen en kosten-differentiatie voor participatie door het bedrijfsleven. Het verlagen van de drempel voor deelname, het verhogen van de toegankelijkheid van standaardisatie-activiteiten en het creëren van de juiste condities voor deelname heeft tal van voordelen. Zo kunnen bijvoorbeeld niet aangehaakte inhoudelijke experts en bedrijven betrokken worden.

4. Logistieke ondersteuning en netwerkmogelijkheden bieden aan het bedrijfsleven, in het bijzonder het mkb.

5. De aanpak van standaardisatie-inspanningen structureren en coördineren, binnen een publiek-private samenwerking, zoals Duitsland dat doet.
   Dit zal bijdragen aan het versterken van de internationale positie en zorgen voor een effectieve representatie bij relevante SDO’s en standaardisatie-activiteiten. Coördineer de monitoring en signalering van (aankomende) ontwikkelingen; formuleer een duidelijke agenda, met gefundeerde keuzes voor inhoudelijke aandachtsgebieden; zet centraal in op impactanalyses, kosten- batenanalyses en uitvoerbaarheidstoetsen van de invoering van nieuwe standaarden.

6. Het tijdig uitvoeren van uitvoerbaarheidstoetsen van nieuwe standaarden wat betreft technische en juridische impact, effectiviteit en implementatiekosten om Nederlandse organisaties te laten voldoen aan de complexe eisen van de EC, zonder dat het bedrijfsleven hiervoor onevenredige kosten moet maken.

7. Kritisch kijken naar de toegevoegde waarde van specifieke standaarden in EU-regelgeving en zorgen dat effectieve implementatie van nieuwe regels en standaarden mogelijk is (op basis van geharmoniseerde standaarden).

8. Zich blijven richten op strategische onderwerpen waarop standaardisatie een grote economische en maatschappelijke impact heeft, om zo de invloed van Nederland te vergroten. Want deelname aan internationale standaardisatieprocessen blijft naar verhouding achter bij grotere landen zoals Duitsland. Nederland beschikt immers over veel expertise en motivatie in normcommissies op gebieden als digitale beveiliging, digitale infrastructuur en identificatie, facturering, telecommunicatie, procurement en financiële transactiegegevens.

9. Inzetten op educatie over standaardisatie. Dit zorgt ervoor dat de overheid zelf effectiever kan handelen op gebied van ontwikkeling, implementatie en handhaving van standaarden. Het helpt het bedrijfsleven en het mkb in het bijzonder bij het verbeteren van de concurrentiepositie en de innoverende kracht. En tenslotte komt educatie de nieuwe instroom in het vakgebied ten goede.

10. Het opzetten van een mechanisme buiten de ESO-structuur.
    Om Nederlandse belangen te behartigen waar deelname veel meer direct en op eigen titel, (en dus niet vanuit NEN wordt ondersteund) kan een mechanisme worden opgezet. Denk aan lidmaatschapsopties, een nationaal coördinatiemechanisme / platform voor samenwerking en opzet van duidelijke communicatie over niet-formele SDO’s.

1. De Nederlandse overheid heeft al aanzienlijke stappen gezet in het bevorderen van standaardisatie en samenwerking tussen publieke en private sectoren. Denk aan identities, dataspaces, asset management, cybersecurity en AI. Het voortzetten en verder versterken van deze inspanningen zal Nederland profijt opleveren. Door als overheid en bedrijfsleven de krachten te bundelen, ontstaat optimale en efficiënt ingezette participatie aan standaardisatie. De standaarden vormen zo enerzijds de basis van innovatie en duurzaamheid en anderzijds bieden ze effectief bescherming van de Nederlandse waarden en de concurrentiepositie in het internationale speelveld. 

2. Het is belangrijk voor Nederland als geheel om gericht te investeren in deelname aan díe standaardisatie-organisaties waar strategische belangen op het spel staan, zoals de handelspositie, het concurrentievermogen en de digitale soevereiniteit. 

3. Vanwege mededingingsregels kan samenwerking in een sector beperkt zijn, maar standaardisatie biedt een neutraal en transparant mechanisme om die wel mogelijk te maken. Het helpt zowel het mkb als grote organisaties gezamenlijke vooruitgang te boeken in interoperabiliteit, efficiëntie en innovatie, zonder concurrentie te schaden of regels te overtreden.

Hieronder volgen de conclusies op basis van de interviews en de verzamelde data in meer detail.

1. Vertegenwoordiging en betrokkenheid

   1. Een groeiende deelname aan SDO’s in absolute zin.
      Uit de verzamelde gegevens over de periode 2019 -2024 lijkt sprake te zijn van een groeiende deelname, gelet op zowel het aantal individuele deelnames als het aantal Nederlandse organisaties dat deelneemt.

   2. Echter, het aandeel van de participatie van Nederlandse belanghebbenden ten opzichte van het mondiale totaal, neemt iets af.
      De trend is dat de mondiale participatie toeneemt, de participatie van Nederlandse belanghebbenden blijft in verhouding achter.

   3. Een sterke Nederlandse vertegenwoordiging op gebieden waar Nederland een groot (economisch) belang heeft**.**
      Omdat Nederland zich meer dan andere landen richt op thema’s waar zij een groot economisch belang heeft- zoals AI, Telecom en betaaldiensten, assetmanagement en digitale beveiliging is de participatie aan de betreffende standaardisatieplatformen sterk vertegenwoordigd. Op andere onderwerpen (zoals energietechniek en quantumtechnologie) lijkt participatie minder te zijn dan die van andere landen. Als mogelijke oorzaak wordt genoemd het ontbreken van kennis (binnen de overheid) over deze onderwerpen.
      De Nederlandse invloed van organisaties op standaardisatie is niet vast te stellen op basis van enkel het aantal participaties. Dit, omdat invloed niet gaat over aantal, maar over de wijze van deelname (bijvoorbeeld, meeschrijven aan een norm en aanwezigheid op belangrijke momenten).

   4. Strategische voordelen en vroegtijdige inzichten zijn drijfveren voor betrokkenheid.
      Actieve deelname levert organisaties strategische voordelen op zoals het beïnvloeden van standaarden, het vergroten van het marktaandeel, het verbeteren van internationale standaarden en interoperabiliteit en het waarborgen van (product)veiligheid. Bij passieve deelname krijgen organisaties vroegtijdig inzicht in nieuwe ontwikkelingen, waardoor zij snel kunnen anticiperen.  Tenslotte draagt deelname vaak bij aan een collectief of sectoraal belang.

   5. Betrokkenheid lijdt onder gebrek aan kennis, tijd, middelen en capaciteit, waardoor de prioritering van standaardisatie onvoldoende aandacht krijgt. Voordelen van standaardisatie zijn vaak pas op langere termijn zichtbaar.
      Veel organisaties hebben niet de kennis, tijd, middelen en capaciteit om actief deel te nemen. Bij het management en de bestuurders lijkt onvoldoende bekendheid met het onderwerp te leiden tot een gebrek aan betrokkenheid. Daarnaast zijn standaardisatieprocessen van lange duur en complex, wat deelname verder bemoeilijkt. Daardoor worden de opbrengsten en voordelen pas op lange termijn zichtbaar. Dit alles leidt ertoe dat standaardisatie onvoldoende prioriteit krijgt.

   6. In de toekomst verwachten Nederlandse organisaties geen uitbreiding van hun activiteiten.
      Wanneer er toch wordt gedacht aan specifieke activiteiten, dan zal men zich richten op strategische onderwerpen zoals AI, digital wallets, cyber, data interoperabiliteit en op operationele onderwerpen zoals procurement en invoicing.

2. De rol voor de overheid

   7. Standaardisatie is een belangrijk instrument voor de overheid.
      Het kan ingezet worden om concrete invulling te geven aan beleid om de maatschappelijke waarden en belangen van Nederland beter te kunnen waarborgen. Ook kan het instrumenteel ingezet worden om beleid en uitvoering te verbinden.

   8. De overheid is de spil in de bescherming van Nederlandse maatschappelijke waarden via standaardisatie (zoals ethische principes, maatschappelijke normen en publieke belangen).
      Als de overheid zich hierin niet actief mengt, zullen commerciële of internationale partijen dit proces domineren, mogelijk zonder voldoende aandacht voor publieke belangen zoals privacy, veiligheid, toegankelijkheid en digitale soevereiniteit.

   9. Efficiënte en effectieve implementatie van nieuwe regels en standaarden is mogelijk, op basis van geharmoniseerde standaarden.
      Hiervoor moet de overheid kritisch blijven kijken naar de toegevoegde waarde van specifieke standaarden in de EU-regelgeving.

   10. Het stimuleren en faciliteren van deelname aan- en kennis over standaardisatie-activiteiten zijn rollen die van de overheid verwacht worden en die meerwaarde opleveren.
       De overheid kan participatie stimuleren door middelen beschikbaar te stellen aan organisaties (logistieke ondersteuning, subsidies, financiering en opleidingen). De overheid heeft de positie om samenwerking te stimuleren, bewustwording te creëren, informatie helder en tijdig te verstrekken en om bestuurlijke urgentie te creëren rondom standaardisatie.

   11. Prioritering van onderwerpen zal verbeteren wanneer de overheid een coördinerende rol op zich inneemt.
       Een multidisciplinaire aanpak vanuit de private- en de publieke sector en hoger onderwijsinstellingen biedt kansen. Er zijn op internationaal vlak buitengewoon veel standaardisatie-activiteiten en trajecten die elkaar ook nog deels overlappen. Om prioritering mogelijk te maken (op onderwerp / te ontwikkelen standaard / opportuun moment) zijn overzicht, inzicht en gedegen afwegingskaders nodig. Ook hierin zou de overheid het voortouw kunnen nemen.

    

3. Voordelen en drempels

   12. Standaardisatie biedt het bedrijfsleven (bedrijfs)economische voordelen.
       Voordelen zijn: het realiseren van schaalvoordelen, het vergemakkelijken van de toegang tot internationale markten, het bevorderen van interoperabiliteit tussen systemen en het bijdragen aan efficiëntere implementatie van nieuwe technologieën.

   13. Deelname aan standaardisatie biedt het bedrijfsleven strategische voordelen.
       Lange termijn voordelen zijn: de resulterende standaarden passen beter in de producten- en dienstenstrategie en/of bij de bedrijfsvoering. Andere voordelen zijn consumentenbescherming, duurzaamheid en het verlagen van handelsbarrières. Voor het senior management zijn korte termijn voordelen (financieel) aantrekkelijker. Deelname aan standaardisatie wordt daarom veelal beschouwd als kostenpost in plaats van als investering. 

   14. Deelname aan standaardisatie-activiteiten op persoonlijke basis levert persoonlijke voordelen.
       Voordelen omvatten de intrinsieke motivatie voor het werk, de wens om een maatschappelijke bijdrage te leveren, het ervaren van voldoening en professionele voordelen zoals netwerkmogelijkheden en kennisvergroting.

   15. De toegankelijkheid van standaardisatie-activiteiten verdient bijzondere aandacht. Activiteiten worden beter toegankelijk met behulp van onder andere financiële en logistieke ondersteuning en door het bieden van educatie. Dit geldt voor zowel de overheid als het bedrijfsleven. Deelname vraagt doorgaans om veel en specifieke expertise. Het vinden van mensen met de juiste vaardigheden vormt een uitdaging. De overheid zou het vakgebied kunnen stimuleren en zo een nieuwe instroom kunnen bevorderen.

   16. Organisaties ervaren drempels voor deelname aan Europese en internationale standaardisatie-activiteiten. 
       De aanzienlijke tijd die bedrijven moeten investeren in het actief deelnemen aan de ontwikkeling van standaarden is kostbaar en vormen een bezwaar (voor met name het mkb). Ook de deelnamekosten die sommige SDO’s in rekening brengen spelen een rol. Veel organisaties hebben beperkt capaciteit beschikbaar voor deelname aan standaardisatie-activiteiten. Tenslotte worden standaardisatie-activiteiten doorgaans als complex en traag ervaren.

   17. Organisaties gaan op verschillende manieren met standaardisatie om. 
       Sommige organisaties hebben een gespecialiseerde afdeling voor standaardisatie. Andere organisaties hebben medewerkers die standaardisatie als integraal onderdeel van hun werk uitvoeren en deels ook naast hun werk doen.

1. Beleidskoers en visie
   Versterking van Nederlandse belangen in ICT-standaardisatie vereist het door de overheid ontwikkelen van een duidelijke beleidskoers en visie op standaardisatie die uitgedragen kan worden naar organisaties en de Europese Commissie (EC). Dit betekent:

   • Duidelijk beeld hebben van Nederlandse prioriteiten en positie van de Nederlandse overheid ten opzichte van deelname aan standaardisatie activiteiten.

   • Gedegen afwegingskaders opstellen met criteria voor inzet op standaardisatieactiviteiten die transparantie, eerlijke besluitvorming en uitlegbaarheid bevorderen, terwijl bedrijven binnen dergelijke kaders kunnen innoveren (zoals het geval is bij AI-standaarden).

   • Keuzes maken over inhoudelijke onderwerpen waarop inzet op standaarden nodig is.

   • Kritisch kijken naar de toegevoegde waarde van voorgestelde geharmoniseerde standaarden in EU-regelgeving en het Nederlandse bedrijfsleven informeren of ondersteunen bij de implementatie (bijvoorbeeld door publiek-private dialogen te voeren). Dit stelt organisaties in staat proactief in te spelen op marktveranderingen en de technologie, wat hun positie op de lange termijn versterkt.

2. Voortouw nemen bij het coördineren en prioriteren van standaardisatie-activiteiten en stimuleren van samenwerking
   Aanbevolen wordt dat de overheid een meer actieve coördinerende rol oppakt in activiteiten om bewustwording van urgentie en meerwaarde van standaardisatie te vergroten. Daaronder vallen:

   • Proactief signaleren op inzet van relevante standaardisatie-activiteiten.

   • Monitoring van relevante standaardisatie-activiteiten.

   • Het mogelijk maken van strategische prioritering van standaardisatie-activiteiten.

   • Bevordering van (multidisciplinaire) samenwerking tussen de overheid, industriesectoren en de wetenschap, zoals in Duitsland plaatsvindt.

   • Borging van neutraliteit in de ontwikkeling van standaarden (als reactie op Big Tech) en daarmee het beschermen van maatschappelijk/publieke waarden.

   • Het zorgen voor de juiste kaders bij de ontwikkeling van standaarden.

   • Het faciliteren van kennisdeling van beproefde werkwijzen (best practices) omtrent deelname aan standaardisatie-activiteiten ter versterking van de Nederlandse standaardisatie-initiatieven.

   • Prioriteer de inzet van specifieke technologieën die de economische en maatschappelijke impact van Nederland vergroten in zowel de Europese als internationale context.

   • Faciliteer kennisdeling binnen netwerken tussen overheid en bedrijfsleven door middel van bijeenkomsten, workshops en online platforms.

   • Mechanisme buiten de ESO-structuur: Om de Nederlandse belangen te behartigen (daar waar de deelname veel meer direct en op eigen titel, dus niet vanuit NEN, wordt ondersteund) dient het volgende te worden gefaciliteerd: 1) lidmaatschapsopties voor Nederlandse belanghebbenden (door financiële en logistieke ondersteuning te bieden), 2) een nationaal coördinatiemechanisme / -platform voor samenwerking om de Nederlandse inbreng te versterken die niet binnen de ESO-structuur valt. Dit kan bijvoorbeeld door een nationaal coördinator aan te stellen die de deelname van Nederlandse belanghebbenden coördineert en ondersteunt, 3) zorg voor duidelijke communicatie over de specifieke vereisten en structuren van de niet-formele SDO’s.

3. Stimuleren van de toegankelijkheid van standaardisatie(-activiteiten)
   Tenslotte wordt aanbevolen de drempels aan te pakken die volgens de geïnterviewden deelname aan standaardisatie belemmeren. Daarbij wordt gedacht aan:

   • Het bieden van financiële ondersteuning en stimulans om het mkb te helpen bij deelname aan standaardisatie-activiteiten. Bijvoorbeeld financiering in de energietechniek (energieopslag en laadsystemen).

   • (Financiële) ondersteuning van maatschappelijk relevante trajecten (denk aan privacy).

   • Het bieden van opleidingen, faciliteren van kennisdeling binnen netwerken en het verhogen van het kennisniveau zowel procesmatig en inhoudelijk over standaardisatie, in samenwerking met het bedrijfsleven / brancheorganisaties en de wetenschap. Dit moet ondersteund worden door structurele capaciteitsopbouw binnen de overheid.

Tabel 12 De standaardisatie-organisaties (SDO’s ) in scope van het onderzoek met SDO naam, het type en focusgebied.

Tabel 13 Overzicht haalbaarheid gegevensverzameling per SDO per gegevenstype.

Waar ingevuld is een methode gevonden om bij de gegevens te komen.Waar geel en doorgehaald, bleek dat niet haalbaar, overige gegevens zijn verzameld.
Legenda: OW = openbare website, LP = ledenportaal, API = application programmable interface LM V = Lidmaatschap vereist.